Kolejny wpis z okazji Tygodnia Mózgu. Tym razem fragment książki Daniela
Daniel Siegel
Siegela Brainstorm, poświęconej rozwojowi i funkcjonowaniu mózgu nastolatka. Dowiecie się z niego Państwo o nastolatkach:
- dlaczego tak łatwo się nudzą, a potem rzucają w wir działania,
- dlaczego czasem wydają się nie myśleć,
- dlaczego tak łatwo się uzależniają.
Mózg to zbiór komórek, które porozumiewają się między sobą dzięki substancjom chemicznym zwanym neurotransmiterami. W okresie adolescencji szczególnie silnie aktywują się dopaminowe obwody neuronalne – dopamina to neurotransmiter istotnie wzmagający dążenia do uzyskania nagrody. Zwiększone wytwarzanie dopaminy rozpoczyna się we wczesnym okresie nastoletnim, a osiąga szczyt w połowie czasu dorastania. Sprawia, że adolescentom tak łatwo przychodzi zdobywać niebezpieczne doświadczenia i emocjonujące doznania. Wyniki badań pokazują właściwie, że podstawowy poziom dopaminy jest niższy – za to wysokie jest wydzielanie neurotransmitera w odpowiedzi na doświadczenia – co tłumaczy, dlaczego nastolatki mówią, że „nudzą się”, jeśli tylko nie angażują się w stymulujące i nowe dla nich działania. Zwiększone wydzielanie dopaminy dostarczać może nastolatkom silnego poczucia istnienia, kiedy angażują się w życie. Może także sprawiać, że osoby w tym wieku koncentrują się wyłącznie na nagrodach pozytywnych, o których istnieniu nie wątpią, natomiast ignorują lub zaniedbują istnienie zagrożeń i wad.
Impulsywność
Szczególnie silne dążenie do uzyskania nagrody, jakie charakteryzuje czas dojrzewania, przejawia się w życiu nastolatków na trzy istotne sposoby. Pierwszy z nich to podwyższona impulsywność, to jest występowanie zachowań bez poprzedzenia ich odpowiednią refleksją. Innymi słowy, nie ma odstępu między impulsem a zachowaniem. Odstęp ów pozwala nam myśleć o innych możliwościach poza tymi, które wynikają z powodowanych dopaminą impulsów dobijających się do naszych umysłów. Powiedzenie takiemu impulsowi, że musi poczekać, wymagałoby czasu i energii, łatwiej więc tego zwyczajnie nie robić. (…) Gdy każda myśl zmienia się bez zastanowienia natychmiast w działanie, życie sprawia wrażenie, jak byśmy jechali wciskając gaz do dechy, a nie mieli hamulców. Taka sytuacja może bardzo spinać zarówno samych adolescentów, jak i opiekujących się nimi dorosłych. (…)
Podatność na uzależnienia
Drugi rodzaj wpływu, jak ma na nas w czasie adolescencji zwiększone wydzielanie dopaminy, jest dowiedziona naukowo zwiększona podatność na uzależnienia. Zachowania i substancje uzależniające powodują właśnie wydzielanie dopaminy. Jako nastolatkowie mamy nie tylko większą skłonność, by eksperymentować z nowymi doświadczeniami, ale też jesteśmy podatniejsi na wybuch dopaminy, co może stać się częścią pętli uzależnieniowej. Substancja psychoaktywna, na przykład alkohol, sprawiają, że wydziela się dopamina, możemy więc czuć przymus wypicia piwa, wina czy mocniejszego alkoholu. Gdy alkohol znika z organizmu, poziom dopaminy spada gwałtownie. Kusi nas więc, by przyjąć więcej substancji, która może znów aktywować obwody dopaminowe. Badania pokazują, że pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym – w rodzaju przetworzonego jedzenia czy choćby węglowodanów, zawartych w ziemniakach czy chlebie, a których spożycie powoduje nagłe podniesienie poziomu cukru – mogą również wywoływać gwałtowny wzrost poziomu dopaminy i pobudzenie ośrodków nagrody w mózgu. (…) Jak w przypadku każdego uzależnienia, nie przestajemy podejmować danego zachowania, mimo że znamy jego negatywny wpływ na zdrowie. Oto moc dopaminowych ośrodków nagrody.
Nadkonkretność
Trzeci typ zachowań (…) nazywamy nadmierną konkretnością (ang. hyperrationality). To dosłowne odzwierciedlenie naszego myślenia, twardych pojęć. Badamy jedynie fakty i nie widzimy szerszego obrazu. Pomijamy okoliczności i kontekst, w którym te fakty istnieją. Taka dosłowność myślenia sprawia, że większą wagę przywiązujemy do przewidywanych zysków niż możliwego ryzyka towarzyszącego działaniu. Naukowcy sprawdzili, że nastolatkowie są w pełni świadomi tego ryzyka do tego stopnia, że niekiedy przeszacowują prawdopodobieństwo realizacji złego scenariusza – jednak i tak przykładają większą wagę do ekscytujących możliwych zysków.
tłumaczenie i śródtytuły – Michał Czernuszczyk
Bardzo ciekawe badania