„Cisza, spokój, będzie wojna”

W weekendowej Gazecie Wyborczej ukazała się bardzo ciekawa, poruszająca rozmowa z Anną Janko, pisarką.
Anna Janko opowiada o szczególnym doświadczeniu wynikającym z jej więzi z matką. Matka była jedną z kilku osób, które przeżyły mord w zamojskiej wiosce Sochy, unicestwionej w kilka godzin 1 czerwca 1943 roku. To doświadczenie zdeterminowało nie tylko jej życie, ale w wyraźny sposób także życie jej córki i wnuków.

Miała dziewięć lat. Widziała jak Niemiec zabił jej ojca, potem matkę. Byłą tuż obok, to się działo w promieniu paru metrów. Wokół paliły się domy. Potem wzięła za ręce swojego brata Jasia i siostrę Kropkę i… Od tej chwili stała się dorosła.

Zaniemówiła na tydzień, a potem płakała. Przez rok płakała. Wie pani, że „oczy wypłakać” to nie jest metafora? Mama zaczęła tracić wzrok od tego płaczu. (…)

Anna Janko opowiada o tym, jak strach jej matki stawał się jej doświadczeniem i jak bardzo mocno, boleśnie wpłynęło to na jej życie.

Napięcie wojenne w młodości nawet takie z drugiej ręki, strasznie skraca perspektywę. Bałam się wojny niemal całe życie i moje plany nie mogły być dalekosiężne. Żeby zdążyć między wojnami z pierwszym pocałunkiem, z miłością, żeby zdążyć mieć dziecko. (…) Spalenie domu i tułaczka mamy (…) zaowocowały także u mnie poczuciem braku zakorzenienia i nieustannymi przeprowadzkami; wciąż szukam bezpiecznego portu i z taką nadzieją wyruszam po raz dwudziesty. Możliwe, że chodzi o port macierzysty, do którego chcę wrócić tak jakby ponadpokoleniowo, ale to się nie udaje .

Pisarka w bardzo sugestywny sposób i niezwykle ładnie mówi o tym, jaką rolę odgrywa w budowaniu naszej tożsamości, ale także nieświadomej wiedzy relacyjnej i wiedzy o świecie w ogóle i o sobie, dzieciństwo:

Kiedy uzbieramy wystarczająco dużo czasu przeszłego, zaczynamy do niego wracać. (…) Do dzieciństwa wracamy najbardziej konsekwentnie, bo zdążyło się zmitologizować, wciąż śnimy o skarbach i krzywdach, które nam się wtedy dostały.

Anna Janko mówi też o swojej nieskutecznej próbie ochrony własnych dzieci przed transgeneracyjnym przekazem lęku. W przeciwieństwie do własnej matki, ona nie opowiadała swoim dzieciom historii rodzinnej w ogóle. Niestety, także i jej dzieci doświadczyły silnych objawów lękowych. W tym kontekście pisarka wspomina o badaniach nad dziedziczeniem epigenetycznym:

Graniczny stres i ciężka trauma niszczą bezpowrotnie połączenia neuronalne w pewnym obszarze mózgu, co ma potem konsekwencje u potomstwa, które reaguje na ten sam bodziec – na przykład ogień, huk, utratę, ale nawet na bodźce znacznie słabsze – „nadmierną” odpowiedzią emocjonalną, czy somatyczną

Mnie w tym kontekście przychodzi na myśl książka Bertranda Cramera „Tajemnice kobiet. Z matki na córkę”. Autor proponuję w niej perspektywę, w której zawiera się zarówno nie zawsze dobroczynna siła przekazu rodzinnego tworzonego przez pokolenia, jak również imponująca, determinująca siła więzi matek i córek.

Karolina Szczęsna-Czernuszczyk